Ύλη Αρχαίων Α’ Γυμνασίου 2024 – 2025

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

1η

Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου.

Οι διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής (απλή αναφορά).

Ζητείται      από τους     μαθητές και     τις μαθήτριες   να αναγνωρίσουν λέξεις που τους είναι     γνωστές και          τύπους λέξεων άγνωστων  σε αυτούς/-ές.

2η

–   Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου. Οι μαθητές και μαθήτριες παρακινούνται να τη συγκρίνουν με το αρχαίο κείμενο και να διακρίνουν την αναλυτικότητα του ν.ε. λόγου εν σχέσει με τον α.ε. λόγο.

–      Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 15 αξιοποιούνται από τον/την εκπαιδευτικό μερικώς, με την επισήμανση συγκεκριμένων λέξεων που συναντούμε και στη ν.ε. γλώσσα, π.χ. καλός -ή -όν, αἰσχρός -ά -όν κ.λπ.

–   Οι μαθητές και μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, αξιοποιώντας τις ερωτήσειςτης σελ. 16.

Απλή αναφορά στο πώς έγραφαν οι αρχαίοι Έλληνες.

2.  Φθόγγοι και γράμματα

–    Αναλυτική διδασκαλία σε συσχετισμό με τη νεοελληνική γλώσσα.

–  Να εξηγηθεί στους/στις μαθητές και μαθήτριες ότι πρόκειται για γλώσσα που είχε εντελώς διαφορετική προφορά από τη σημερινή (προσωδία/μουσικότητα  –   δυναμική προφορά/τονικότητα).

–  Προτείνεται η αναφορά στη διαφορετική προφορά συγκεκριμένων γραμμάτων (η, υ, β, δ, γ, ζ), των διπλών συμφώνων, των μακρών και των βραχέων, των δίχρονων και των διφθόγγων.

–  Να εξηγηθεί ότι η ορθογραφία της ν.ε. γλώσσας διατηρείται για ιστορικούς λόγους.

Σελ. 16, 19.

3η

– Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 21 αξιοποιούνται από τον/τη διδάσκοντα/διδάσκουσα μερικώς με την επισήμανση συγκεκριμένων λέξεων που συναντούμε και στη ν.ε. γλώσσα.

– Οι μαθητές και μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, αξιοποιώντας τις ερωτήσεις της σελ. 21.

– Προτείνεται διαγραμματική απεικόνιση του περιεχομένου του κειμένου με άξονα το υποκείμενο «˒Αθηναĩοι» (αναδεικνύονται οι συγκεκριμένες δραστηριότητες των Αθηναίων).

–  Κατά τη διδασκαλία της ετυμολογίας αφετηρία αποτελεί η ν.ε. γλώσσα.

–  Οι μαθητές και μαθήτριες διερευνούν πώς δημιουργούνται οι λέξεις και δίνονται γενικές πληροφορίες για την παραγωγή και τη σύνθεση, χωρίς λεπτομέρειες.

– Οι μαθητές και μαθήτριες διαπιστώνουν τη διαφορά των πρωτότυπων λέξεων από τις σύνθετες με παραδείγματα από το κείμενο.

2. Γραμματική Τόνοι και πνεύματα

– Αναλυτική διδασκαλία των τόνων και των πέντε βασικών κανόνων τονισμού σε αντιδιαστολή με τη ν.ε. γλώσσα.

– Γίνεται σύντομη αναφορά στην οξεία, τη βαρεία και την περισπωμένη, για ποιο λόγο ονομάζονται έτσι κ.λπ.

–  Εξηγείται η χρήση των πνευμάτων και ο λειτουργικός ρόλος της δασείας στη σύνθεση λέξεων με παραδείγματα και από τη ν.ε. γλώσσα.

Σελ. 21: 1, 2

Σελ. 23: 1-3

Σελ. 27: 1, 3, 4.

Τα παρεπόμενα των πτωτικών (των ρημάτων δίνονται σε άλλη ενότητα)

–  Γίνεται σύντομη παρουσίαση των μερών του λόγου και των παρεπομένων των πτωτικών σε συσχετισμό με τη νεοελληνική γλώσσα. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη δοτική και στις επιβιώσεις της στη ν.ε. γλώσσα.

–  Αξιοποιείται ο πίνακας με τις στερεότυπες εκφράσεις της σελίδας 25.

4η

–   Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου και να τη συγκρίνουν οι μαθητές και μαθήτριες με το αρχαίο κείμενο.

–   Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 29.

–   Το δεύτερο παράλληλο κείμενο της 3ης ενότητας (σελ. 144) μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε   για   εμπέδωση  της ύλης  λόγω  πληθώρας  ουσιαστικών  της β΄ κλίσης.

Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ουσιαστικά, χωρίς να ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (υποκοριστικά κ.λπ.). Για αφόρμηση στη διδασκαλία μπορούμε να δώσουμε παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα.

2.  Γραμματική

Το άρθρο. Η β΄ κλίση των ουσιαστικών

– Αναλυτική διδασκαλία του άρθρου και της β΄ κλίσης των ουσιαστικών σε συσχετισμό με τη ν.ε. γλώσσα. Ομοιότητες/διαφορές.

– Παραπέμπονται οι μαθητές και μαθήτριες στο

κείμενο για να αναζητήσουν / αναγνωρίσουν τους τύπους της β΄ κλίσης των ουσιαστικών. (Σημ. Οι προσωπικές αντωνυμίες θα διδαχθούν παράλληλα με τη διδασκαλία του ρήματος στην επόμενη ενότητα).

σελ. 30: 1, 2

σελ. 32: 3, 4

σελ. 34: 1-5.

5η και 4η

–   Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου. Το αρχαίο κείμενο θα χρησιμοποιηθεί για την υποστήριξη της διδασκαλίας του ρήματος.

–   Οι μαθητές και μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 38.

Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ουσιαστικά (β΄ μέρος), χωρίς να ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (παρώνυμα κ.λπ.). Σκόπιμη η αναφορά στη ν.ε. γλώσσα.

2.  Γραμματική

–  Τα παρεπόμενα του ρήματος (από 3η ενότητα). Οι μαθητές και μαθήτριες καλούνται να εντοπίσουν μέσα στο κείμενο ιδίως το απαρέμφατο και τη μετοχή, ώστε να γίνει ιδιαίτερη αναφορά κατά τη διδασκαλία.

–  Διδασκαλία οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα ενεργητικής φωνής των βαρύτονων ρημάτων και οριστική ενεστώτα του ρήματος εἰμί. Οριστική μέλλοντα αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων.

–  Εξηγούνται οι φθογγολογικές αλλαγές στον μέλλοντα των αφωνόληκτων ρημάτων.

– Διδασκαλία των προσωπικών αντωνυμιών (από 4η ενότητα).

Ενότητα 4η,

σελ. 35: 1, 2.

Ενότητα 5η

σελ. 38: 1-3

σελ. 39: 1, 2

σελ. 41: 2

σελ. 43: 1-7.

6η

–   Οι μαθητές και μαθήτριες μπορούν με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

–   Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 46.

– Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ρήματα, χωρίς να ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (το πρόσωπο που ενεργεί κ.λπ.). Σκόπιμη η αναφορά στη ν.ε. γλώσσα και στις αλλαγές που γίνονται στον σχηματισμό κάποιων λέξεων (π.χ. ὁ γραφεύς/ο γραφέας, ὁ ήγεμών/ο ηγεμόνας).

2. Γραμματική

Α΄ κλίση των ουσιαστικών

–  Με βάση το κείμενο διδάσκεται η α΄ κλίση των ουσιαστικών και επισημαίνονται ιδιαίτερα οι διαφορετικές καταλήξεις του θηλυκού στη γενική και δοτική. Οι μαθητές και μαθήτριες αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τύπους της α΄ κλίσης.

– Επισημαίνονται οι όμοιοι τύποι στις καταλήξεις στη ν.ε. γλώσσα (ώρα, πολιτεία) και οι διαφορετικοί (τράπεζα).

Σελ. 47: 1, 2

Σελ. 49: 1 ,2, 4

Σελ. 51: 1-4.

8η

(Η 7η ενότητα θα διδαχθεί αμέσως μετά)

Αισώπου) (σελ. 67 σχ. βιβλίου)

– Οι μαθητές και μαθήτριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, ιδιαιτέρως τη φράση «σύν Άθηνᾷ καί χεῖρα κίνει», που χρησιμοποιούμε και σήμερα.

Ο πίνακας στη σελ. 63 διδάσκεται κανονικά.

2.     Ετυμολογικά

– Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από επίθετα. Επισημαίνονται οι ομοιότητες στις καταλήξεις με τη ν.ε. γλώσσα πολλών παράγωγων λέξεων (δικαιοσύνη κ.ά.), αλλά και οι διαφορές (βαρύτης, μονάς κ.ά.).

3. Γραμματική Δευτερόκλιτα επίθετα

–   Διδάσκονται τα δευτερόκλιτα επίθετα και εξηγείται ο τίτλος λόγω της όμοιας κλίσης των αρσενικών – ουδετέρων με τη β΄ κλίση και των θηλυκών με την α΄ κλίση.

–   Ζητείται η αναγνώριση των τύπων των επιθέτων μέσα στο κείμενο.

–   Οι μαθητές και μαθήτριες καλούνται να βρουν τους όμοιους τύπους στις καταλήξεις στη ν.ε. γλώσσα (καλός, ή, όν) και τους διαφορετικούς (ἔνδοξος, ον).

–  Διδάσκονται οι δεικτικές αντωνυμίες οὗτος, αὕτη, τοῦτο.

Σελ. 64: 1-2

Σελ. 66

Σελ. 67:1-5

– Οι μαθητές και μαθήτριες μπορούν με τη χρήση των ερμηνευτικών και γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

– Συζητούν με τη βοήθεια και των ερωτήσεων του σχολ. βιβλίου τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου του Αρριανού.

– Ενδείκνυται η διαθεματική προσέγγιση με το μάθημα της Ιστορίας.

– Απλή αναφορά στην παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα. Επισήμανση ομοιοτήτων με τη ν.ε. γλώσσα.

2. Γραμματική

Η αύξηση. Οριστική παρατατικού-αορίστου ενεργ. Φωνής και οριστική παρατατικού του εἰμί.

Σελ. 55: 2-4

Σελ. 56: 1, 2

Σελ. 58-59: 1,

2, 3, 5, 6.

– Εξηγείται ο σχηματισμός της αύξησης στους ιστορικούς χρόνους (παρατατικός – αόριστος) και επισημαίνονται οι ομοιότητες και οι διαφορές με τη ν.ε. γλώσσα (ότι δηλαδή στην α.ε. γλώσσα η αύξηση είναι πάντοτε σε όλα τα πρόσωπα, ενώ στην ν.ε. όχι).

– Εξηγούνται οι φθογγολογικές αλλαγές στον αόριστο των αφωνόληκτων ρημάτων και οι ομοιότητες με τη ν.ε. γλώσσα.

9η

Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου και να γίνει νοηματική επεξεργασία του και, στη συνέχεια, οι μαθητές και μαθήτριες να επεξεργαστούν το αρχαίο κείμενο με τη βοήθεια των γλωσσικών σχολίων.

– Απλή αναφορά στην παραγωγή ρημάτων με ενδεικτικά παραδείγματα. Επισήμανση ομοιοτήτων με τη ν.ε. γλώσσα.

2. Γραμματική

Ο αναδιπλασιασμός. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου βαρυτόνων ρημάτων ενεργ. φωνής. (Τα αφωνόληκτα δεν θα διδαχθούν.)

Σελ. 70: 1-3

Σελ. 71: 1-3

Σελ. 72: 1-3

Σελ. 75: 1

– Οι μαθητές και μαθήτριες ανευρίσκουν παραδείγματα λέξεων στη ν.ε. γλώσσα με αναδιπλασιασμό (π.χ. μεμονωμένος, γεγονός κ.ά.)

10η

Το κείμενο δίνεται σε μετάφραση. Για τη διδασκαλία της ενότητας βλ. στο αποθετήριο του «Πρωτέα» το σχετικό σενάριο.

Το κείμενο της άσκησης 11 (Πλάτων, Πρωταγόρας 325c-d) (σελ. 81 σχ. βιβλίου)

Μπορεί  να χρησιμοποιηθεί για επανάληψη                       στα μορφοσυντακτικά φαινόμενα.

Σελ. 79: 1,2,4.

Σελ. 80-81: 1-5,

7-9

Εναλλακτικά μπορούν     να αξιοποιηθούν η 2η και 11η άσκηση εμπλουτισμένες με πιο πολλά ερωτήματα.

11η

– Οι μαθητές και μαθήτριες μπορούν με τη χρήση των ερμηνευτικών  και γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

– Συζητούν με τη βοήθεια και των ερωτήσεων του σχ. βιβλίου τις ιδέες του κειμένου του Αρριανού.

– Ενδείκνυται διαθεματική προσέγγιση με το μάθημα της Ιστορίας.

Το κεφάλαιο αυτό δεν θα διδαχθεί.

2. Σύνταξη

– Με παραδείγματα μέσα από το κείμενο διδάσκεται η δομή της απλής πρότασης και επεξηγείται      η      ορολογία     [υποκείμενο   / ονοματική    φράση    (ΟΦ)    –     κατηγόρημα    / ρηματική φράση (ΡΦ)].

–  Η διδασκαλία συνδέεται και με αντίστοιχα παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα.

Σελ. 85: 2,3.

Σελ. 88-89: 1-8.

12η (μόνο      το Γ2), 13η

–   Οι μαθητές και μαθήτριες μπορούν με τη χρήση των ερμηνευτικών και γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο.

–      Συζητούν με τη βοήθεια και των ερωτήσεων του σχ. βιβλίου τις ιδέες του κειμένου.

–      Είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για συζήτηση το ρητό για τη φιλία στη σελ. 105.

Σημ. Το κείμενο της ενότητας 12 δεν διδάσκεται.

Το κεφάλαιο των ενοτήτων δεν διδάσκεται.

2.    Δεν διδάσκεται ο λεξιλογικός πίνακας της 12ης ενότητας, σελ. 92, αλλά αυτός της 13ης ενότητας, σελ. 100.

3.  Σύνταξη

–   Διδάσκουμε τα είδη των προτάσεων, χωρίς να επιμείνουμε ιδιαίτερα (ενότητα 12η, σελ. 96). Επισημαίνονται οι ομοιότητες στη ν.ε. γλώσσα.

–   Αναφερόμαστε στη συντακτική λειτουργία του απαρεμφάτου και της μετοχής στην πρόταση, χωρίς να υπεισέλθουμε σε ανάλυση (ενότητα 13η, σελ. 103-104).

4. Γραμματική

–   Διδάσκουμε την ιδιαιτερότητα της μορφής του απαρεμφάτου και της μετοχής σε σχέση με τη ν.ε. γλώσσα.

–   Εξηγούμε την απουσία του απαρεμφάτου στη ν.ε. γλώσσα και τις επιβιώσεις του (π.χ. το δούναι και το λαβείν κ.λπ.)

–    Εξοικειώνονται οι μαθητές και μαθήτριες να αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τύπους των χρόνων της οριστικής ενεργ. φωνής του απαρεμφάτου και της μετοχής.

Σελ. 100: 1-4,

1,2.

Σελ. 105: 1-3, 6