Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:
- Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή.
- Τετράδιο Εργασιών Α΄ Γυμνασίου.
- Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή/και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/-τριών (βλ. ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση).
- Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου.
- Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει η Α΄ Γυμνασίου ως τάξη μετάβασης από τη μια βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη επιβάλλει τη διεύρυνση της στοχοθεσίας του γλωσσικού μαθήματος και με παιδαγωγικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς στόχους. Έτσι, στο γλωσσικό μάθημα ενσωματώνονται αρχές της βιωματικής μάθησης με τις οποίες υποστηρίζονται οι μαθητές/-τριες σε αυτήν τη φάση της προσαρμογής στο νέο περιβάλλον.
Για τον λόγο αυτό στη γλωσσική διδασκαλία μεθοδεύεται η εργασία των πρώτων/αρχικών διδακτικών ωρών στη λογική ενός project. Ενδεικτικό θέμα του project: «Γνωρίζομαι με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριες μου, μιλώ για το παλιό και καινούριο σχολείο μου ή/και μιλώ για τις αγαπημένες μου δραστηριότητες», που επιλέγεται ως οικείο, προσιτό, ευχάριστο, σχετικό με τις εμπειρίες των μαθητών/τριών και κατάλληλο για παραγωγή λόγου από όλους ανεξαρτήτως του πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Παράλληλα, το θέμα αυτό καλύπτει πραγματικές ανάγκες τους τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Η διαφοροποίηση της διδακτικής μεθοδολογίας ενδεχομένως να δίνει στον/στη μαθητή/-τρια την εντύπωση συμμετοχής σε δραστηριότητες που εντάσσονται σε ένα όχι και τόσο αυστηρό διδακτικό πλαίσιο, όμως αυτές υπηρετούν, με απόλυτη συνέπεια γλωσσικούς και κοινωνικούς στόχους. Η εργασία σε project πάνω σε ένα οικείο και επίκαιρο θέμα α) διασφαλίζει ότι το σύνολο των μαθητών/-τριών παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, β) δημιουργεί ευχάριστο κλίμα στην τάξη, γ) είναι ευέλικτη και προσαρμόζεται στις ανάγκες τους και δ) βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον/στην εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης και αντιμετώπισης των δυσκολιών προσαρμογής που αντιμετωπίζουν οι μαθητές/-τριες και ως ένας τρόπος, πιο συστηματικός και αποτελεσματικός, για την ένταξή τους στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον.
Εντέλει, η στοχοθεσία του γλωσσικού μαθήματος, για τις εισαγωγικές ενότητες διευρύνεται για να συμπεριλάβει και τη δημιουργία προϋποθέσεων για:
- Γνωριμία, κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία στη σχολική τάξη.
- Έκφραση των εμπειριών και συναισθημάτων των μαθητών/-τριών.
Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Α΄ Γυμνασίου προτείνεται να διδαχθεί, όχι με γραμμικό τρόπο, αλλά με αναδιάταξη ορισμένων ενοτήτων και ενσωμάτωση δεξιοτήτων και γραμματικοσυντακτικών φαινομένων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, επιλογές οι οποίες υπαγορεύονται από τα εξής:
- την αναγκαιότητα για απαλλαγή από τη συσσώρευση της διδακτέας ύλης και την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου για περισσότερες δραστηριότητες των μαθητών/-τριών στο σχολείο,
- την αναγκαιότητα ενίσχυσης της επικοινωνιακής, γλωσσικής και κριτικής ικανότητάς τους, μέσω της εμβάθυνσης στους προβλεπόμενους για τη διδασκαλία τύπους κειμένων, αλλά και την κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Με βάση τις σύγχρονες γλωσσοπαιδαγωγικές απόψεις, η διδασκαλία του περιεχομένου του γλωσσικού μαθήματος με στοχοκεντρική οπτική και με μη γραμμικό τρόπο (βλ. εισαγωγικό κείμενο) απαλλάσσει τον/την εκπαιδευτικό από την παρακολούθηση μιας, συνήθως, ογκώδους διδακτικής ύλης και μετατρέπει το διδακτικό υλικό σε εργαλείο επίτευξης συγκεκριμένων μαθησιακών στόχων.
Σύμφωνα με την οπτική αυτή, ο/η εκπαιδευτικός δε χρειάζεται να αντιμετωπίζει τη διδακτέα ύλη ως άθροισμα σελίδων, αλλά ως σύνολο στόχων που χρειάζεται να καλυφθούν στη διάρκεια του σχολικού έτους. Μέσω από αυτό το πρίσμα, ο σχεδιασμός της διδασκαλίας είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/-τριών. Ως εκ τούτου, από το σχολικό εγχειρίδιο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν από τις διδακτικές ενότητες τα θέματα που θα προσπελάσουν, με όποια σειρά κρίνουν σκόπιμη, αυτοτελώς ή και σε συνδυασμό (βλ. περαιτέρω ενδεικτική αναδιάταξη της ύλης), πάντοτε κοινά για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης.
Δεξιότητες – Δραστηριότητες
Επισημαίνεται ότι οι δεξιότητες κατανόησης και παραγωγής προφορικών και γραπτών περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων είναι αυτές στις οποίες χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα. Ειδικότερα:
- Για την κατανόηση προφορικών κειμένων συνιστάται η αξιοποίηση οπτικοακουστικού υλικού σύντομης διάρκειας, προερχόμενου από έγκριτες πηγές, που θα συνοδεύεται από ανάλογα φύλλα εργασίας. Εξίσου, ωστόσο, σημαντική είναι η ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών/-τριών για ακρόαση του παραγόμενου λόγου του/της εκπαιδευτικού και των μαθητών/-τριών στη σχολική τάξη.
- Για την παραγωγή προφορικών κειμένων προτείνονται ενδεικτικές δραστηριότητες προσχεδιασμένου και απροσχεδίαστου προφορικού λόγου (δραματοποιήσεις, παιχνίδια ρόλων κ.ά.).
- Για την κατανόηση γραπτών κειμένων η προσέγγιση συνιστάται να ακολουθεί την κλίμακα: κατανόηση, ερμηνεία, κριτική, με ταυτόχρονη εστίαση στη μορφή των κειμένων, την πηγή από την οποία προέρχονται, το είδος του κειμένου κ.ά. με αξιοποίηση ποικίλων τύπων ερωτήσεων (κλειστού, ανοιχτού τύπου, κ.ά.).
Ενδεικτικές δραστηριότητες για κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου πέραν αυτών που περιλαμβάνονται στο σχολικό βιβλίο και που μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τη διδασκαλία: Αφηγήσεις ή περιγραφές συμβάντων, ιστορικών γεγονότων, σύγκριση προφορικών ή/και γραπτών κειμένων, μετατροπή προφορικού λόγου σε γραπτό, ανάγνωση του προλόγου ενός κειμένου ή της αρχής μιας ιστορίας και πρόβλεψης της συνέχειας με αξιοποίηση στοιχείων, όπως είναι οι εικόνες, ο τίτλος, κ.ά., σύγκριση συνεχών/ασυνεχών κειμένων, σύγκριση διαφορετικών περιγραφικών, αφηγηματικών/επιχειρηματολογικών κειμένων για αναζήτηση ομοιοτήτων και διαφορών σε σχέση με την πηγή προέλευσης των κειμένων, το είδος τους, τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν, αναζήτηση σημασίας λέξεων σε ένα κείμενο με αξιοποίηση του συμφραστικού πλαισίου κ.ά.
Τα γραπτά κείμενα που παράγονται από τους/τις μαθητές/-τριες στη σχολική τάξη συνιστάται να είναι 7- 8 κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, να είναι ενταγμένα σε επικοινωνιακό πλαίσιο, να ορίζεται η έκτασή τους (αριθμός λέξεων) και να γίνεται συστηματική διόρθωσή τους στην τάξη. Οι εργασίες που δίνονται για το σπίτι χρειάζεται να είναι συχνές και να βασίζονται στα θέματα και τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν.
Γραμματικά – συντακτικά αινόμενα
Τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα και η εστίαση της διδασκαλίας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων δεν περιορίζονται μόνο στις αντίστοιχες ενότητες του σχολικού εγχειριδίου, αλλά διαπερνούν το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι, π.χ. η γραφή περίληψης και παραγράφων, η διδασκαλία της στίξης, του παρατακτικού και υποτακτικού λόγου κ.ά., μπορούν να επαναλαμβάνονται και να υπενθυμίζονται στο πλαίσιο των εξεταζόμενων κειμένων, με οποιαδήποτε διδακτική πρόταση εκτιμά ο/η εκπαιδευτικός ότι είναι πρόσφορη παιδαγωγικά, αποτελεσματική ως προς την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου και συμβατή με τις ανάγκες των μαθητών/-τριών του.
Επισημαίνεται ότι όλα τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα διδάσκονται, ανεξαρτήτως των ενοτήτων που επιλέγονται από τους/τις εκπαιδευτικούς. Για παράδειγμα, αν δεν επιλεγεί η 9η Ενότητα, ο παραδειγματικός άξονας θα διδαχθεί μαζί με το λεξιλόγιο όλη τη χρονιά. Αντίστοιχα, εάν δεν επιλεγεί η 10η Ενότητα, η υποτακτική και παρατακτική σύνδεση των προτάσεων θα ενταχθούν στην 8η Ενότητα.
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Ενδεικτική διαχείριση του διδακτικού χρόνου με βάση την αξιοποίηση των παραπάνω προτάσεων: 75 ώρες κατά προσέγγιση.
Ενδεικτικός διδακτικός χρόνος διδασκαλίας των συνδιδασκόμενων ενοτήτων συνολικά: 12-15 ώρες.
1η ΕΝΟΤΗΤΑ – 2η ΕΝΟΤΗΤΑ
Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο/Επικοινωνία στο σχολείο
Οι ενότητες αυτές συνδιδάσκονται (μπορεί να αξιοποιηθεί και η 6η Ενότητα).
Αξιοποιούνται, λοιπόν, και συνδιδάσκονται οι θεματικές της 1ης (Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο,) της 2ης (Επικοινωνία στο σχολείο) και ενδεχομένως και της 6ης Ενότητας (Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου). Επαναλαμβάνεται πως οι παραπάνω θεματικές με τις οποίες ξεκινά η γλωσσική διδασκαλία προσφέρονται για γνωριμία των μαθητών/-τριών και κατάθεση εμπειριών στη μεταβατική αυτή φάση της σχολικής τους ζωής, έχουν στόχο την ομαλή προσαρμογή των μαθητών/-τριών στο νέο περιβάλλον και χρησιμοποιούνται ως αφορμή για κατανόηση και παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων. Η συνδιδασκαλία των θεματικών γίνεται σε μορφή project, ενώ προβλέπεται χρόνος για γραφή κειμένων στη σχολική τάξη και παρουσίαση εργασιών των μαθητών/-τριών.
Για την εξοικείωση των μαθητών/-τριών με τα χαρακτηριστικά των περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων, τα δομικά στοιχεία της παραγράφου, καθώς και για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων που εμφανίζονται στις Ενότητες 1 και 2, μπορούν να αξιοποιηθούν τα κείμενα των οποίων γίνεται επεξεργασία κατά τη διάρκεια του project, καθώς και τα παραγόμενα προφορικά και γραπτά κείμενα των μαθητών/-τριών, χωρίς εστίαση στη μεταγλώσσα.
Επίσης, τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα των ενοτήτων που συνδιδάσκονται μπορούν να ενσωματωθούν στη διδασκαλία και των άλλων ενοτήτων με τον τρόπο που περιγράφεται στο εισαγωγικό κείμενο.
3η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ταξίδι στον κόσμο της φύσης
Η ενότητα αυτή λόγω της σπουδαιότητάς της δε διδάσκεται αυτόνομα, αλλά ενσωματώνεται στη διδασκαλία όλων των ενοτήτων. Εντοπίζονται αρχικά τα τυπικά δομικά χαρακτηριστικά της περιγραφής, αφήγησης και επιχειρηματολογίας, με κειμενοκεντρικό τρόπο με οποιοδήποτε κείμενο ενδείκνυται (π.χ. αφηγήσεις από τους/τις μαθητές/-τριες των εισαγωγικών ενοτήτων), όπου η διδασκαλία επανέρχεται σπειροειδώς και ενισχύεται από την κατανόηση και παραγωγή αντίστοιχων κειμένων σε όλες τις διδακτικές ενότητες που ακολουθούν (βλ. Παράρτημα).
4η ΕΝΟΤΗΤΑ
Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου
Μπορεί να συνεξεταστεί με την 8η Ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες, Παρακολουθώ και συμμετέχω, υπό τον τίτλο: Άσκηση, Διατροφή, Υγεία.
Επισημαίνεται για την ενότητα αυτή ότι ορισμένες γραμματικές δομές που έχουν ήδη κατακτηθεί − όπως για παράδειγμα η συμφωνία ουσιαστικού επιθέτου για ορισμένες κατηγορίες επιθέτων − δε χρειάζεται να διδαχθούν εκ νέου στους φυσικούς ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, για λόγους εξοικονόμησης διδακτικού χρόνου. Αντίθετα, απαιτείται να δοθεί έμφαση σε γραμματικές δομές και κατηγορίες που είναι ανοίκειες ή παρουσιάζουν δυσκολία στην κατάκτηση και τη χρήση τους, όπως είναι οι κατηγορίες λόγιων επιθέτων και η συμφωνία τους με τα ουσιαστικά.
5η ΕΝΟΤΗΤΑ
Γνωρίζω το μαγικό κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου
Μπορεί να συνεξετασθεί με την 7η Ενότητα (Ο κόσμος μέσα από την οθόνη – εικόνα), υπό τον τίτλο «Τέχνη».
6η ΕΝΟΤΗΤΑ
Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου
Η ενότητα αυτή μπορεί να συνδυαστεί με τη διδασκαλία της 1ης και 2ης ενότητας ή να συνεξεταστεί με την 8η Ενότητα (Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες. Παρακολουθώ και συμμετέχω) υπό τον τίτλο: «Ελεύθερος χρόνος».
9η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης
Μπορεί να συνεξετασθεί με την 10η Ενότητα (Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό του) υπό τον τίτλο «Ανακαλύπτω τη γνώση».
Οι δραστηριότητες που αφορούν «τη σχέση μας με το βιβλίο» μπορούν να αξιοποιηθούν και στο μάθημα της λογοτεχνίας.
Ο υπόλοιπος διδακτικός χρόνος μπορεί να διατεθεί:
- για την παρουσίαση εργασιών των μαθητών/-τριών,
- για διόρθωση των γραπτών και ανατροφοδότηση,
- για βελτίωση της ορθογραφικής ικανότητας,
- για εμβάθυνση, όπου ο/η εκπαιδευτικός θεωρεί ότι απαιτείται,
- για διαθεματικές εργασίες,
- για την κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών των μαθητών/-τριών ανάλογα με τις εκπαιδευτικές συνθήκες.