Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:
- Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή.
- Τετράδιο Εργασιών Γ΄ Γυμνασίου.
- Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/-τριών (βλ. ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση).
- Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου.
- Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Στη Γ΄ Γυμνασίου οι μαθητές/-τριες καλούνται να χρησιμοποιήσουν τον προφορικό και γραπτό λόγο με τρόπο αποτελεσματικό και τέτοιον που να ανταποκρίνεται στις σημερινές και στις μελλοντικές τους ανάγκες ως πολίτες. Για τον σκοπό αυτό καλούνται να επιτελέσουν και σε επίπεδο κατανόησης και σε επίπεδο παραγωγής λόγου πολύ πιο σύνθετες δραστηριότητες με τις οποίες θα κατακτήσουν έναν περισσότερο επεξεργασμένο λόγο, που χαρακτηρίζεται από επίσημο και «αντικειμενικό» ύφος.
Πιο συγκεκριμένα καλούνται:
- Να συντάξουν ερευνητικές εργασίες, να ερευνήσουν, να αναζητήσουν πληροφορίες και να κατανοήσουν το «τι λένε οι άλλοι» για τα υπό συζήτηση θέματα και στη συνέχεια, με βάση τη δική τους εμπειρία και τα δικά τους βιώματα, να συνειδητοποιήσουν τις δικές τους στάσεις και να αποφασίσουν τι θα αλλάξουν ή τι θα ενισχύσουν σε αυτές.
- Να κατανοήσουν κειμενικά είδη τα οποία αφορούν κυρίαρχες κοινωνικές – επικοινωνιακές πρακτικές που ακολουθούνται στον δημόσιο χώρο της πολιτικής, της δημοσιογραφίας και της επιστήμης. Πολλά από τα κείμενα των ενοτήτων είναι γραμμένα από έγκυρους δημοσιογράφους, επιστήμονες και διανοητές, με πλούσιο λεξιλόγιο, μακροπερίοδο λόγο και ευρεία χρήση του υποτακτικού λόγου.
- Να εξοικειωθούν με την παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων και τα είδη των προτάσεων, προκειμένου κατανοούν και να παράγουν προφορικό και γραπτό λόγο, υφολογικά κατάλληλο για επικοινωνιακές περιστάσεις στον δημόσιο χώρο.
- Να εξοικειωθούν με την πολυσημία, την κυριολεξία και τη μεταφορά, τη μετωνυμία, τις συνώνυμες, αντίθετες, ομώνυμες, παρώνυμες, υπώνυμες λέξεις.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Α. Θεματικές ενότητες
Μια ενδεικτική αναδιάταξη των ενοτήτων με βάση το ενδιαφέρον κάθε θέματος, τη θεματική συνοχή, τον προβλεπόμενο διδακτικό χρόνο, καθώς και την ενδεικνυόμενη διάρκεια διδασκαλίας (κατά μέσο όρο ανά ενότητα 10 ώρες), θα μπορούσε να είναι η εξής:
- 3η Ενότητα: «Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί». Αποτελεί βασικό θέμα στις ενότητες της Γ΄ Γυμνασίου, γιατί τίθενται ζητήματα κοινωνικών ανισοτήτων λόγω φύλου, φυλής, κοινωνικής τάξης και άλλων κοινωνικών χαρακτηριστικών.
- 2η Ενότητα: «Γλώσσα – Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου». Γίνεται λόγος για θάνατο γλωσσών, για φαινόμενα γλωσσικής ηγεμονίας και γλωσσικού εκφυλισμού, που αποτελούν έκφανση των κοινωνικών ανισοτήτων και του ρατσιστικού φαινομένου.
- 1η και 4η Ενότητα: «Η Ελλάδα στον κόσμο» και «Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι πολίτες». Και στις δύο ενότητες θίγονται ζητήματα ετερότητας και ταυτότητας.
- 5η Ενότητα: «Ειρήνη – Πόλεμος». Η ενότητα συνδέεται με τις παραπάνω ενότητες ως η ακραία συνέπεια των κοινωνικών ανισοτήτων σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.
- 6η Ενότητα: «Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών». Η 6η Ενότητα έρχεται ως πρόταση για την αντιμετώπιση του προβλήματος των κοινωνικών ανισοτήτων και της καταπάτησης ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στην ενότητα αυτή, ας σημειωθεί, λανθάνει η εσφαλμένη ταύτιση: «Ενεργοί πολίτες = Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις» και όχι «Ενεργοί πολίτες, αυτοί που μόνοι τους ή και σε συνεργασία με άλλους, σε άτυπες ή οργανωμένες ομάδες, οργανώσεις, σωματεία, καταφεύγουν σε άσκηση πολιτικής πίεσης ή σε ένδικα μέσα ή σε εθελοντικές δράσεις ή και σε όλα αυτά μαζί, προκειμένου να υπερασπιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Με την παραπάνω διάταξη των ενοτήτων διαμορφώνεται ένα ενιαίο αφήγημα, που αρχίζει από τις κοινωνικές ανισότητες (3η Ενότητα) και συνεχίζει με τις γλωσσικές αναπαραστάσεις των κοινωνικών ανισοτήτων (2η Ενότητα), τη σημασία τους για τη σχέση μεταξύ των κοινωνιών – κρατών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (1η και 4η Ενότητα) και τη διεθνή ειρήνη (5η Ενότητα), και ολοκληρώνεται με τη στάση του ενεργού πολίτη που διασφαλίζει την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αντιμετώπιση των κοινωνικών, περιφερειακών ανισοτήτων και εν γένει της αδικίας. Με τις συγκεκριμένες ενότητες θίγονται κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα και ενδιαφέροντα για τους/τις μαθητές/-τριες της συγκεκριμένης ηλικίας και αυριανούς πολίτες.
Τέλος, ανά ενότητα δίνεται περισσότερος διδακτικός χρόνος, ώστε οι μαθητές/-τριες να εμβαθύνουν στην κατανόηση των κειμένων, να συνειδητοποιούν γλωσσικές λειτουργίες, να εμπλέκονται σε δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής λόγου και να παράγουν δικά τους κείμενα με τα οποία αναστοχαστικά αξιολογούν την εξέλιξή τους στην κατάκτηση και αφομοίωση πρακτικών γλωσσικής επικοινωνίας. Γι’ αυτό και προτείνονται πέντε (5) διδακτικές ενότητες, σε καθεμιά από τις οποίες διαμορφώνεται ένα συνεχές από την κατανόηση μέχρι την παραγωγή λόγου και τον αναστοχασμό – αξιολόγηση.
Συνοψίζοντας, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν οποιαδήποτε διαδρομή στην επιλογή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου με κριτήριο το θέμα και υποχρεούνται να ασχοληθούν με τουλάχιστον πέντε (05) διδακτικές ενότητες διαφορετικής θεματολογίας, μοιράζοντας τον διδακτικό χρόνο κατάλληλα.
Β. Γένη λόγου – Κειμενικά είδη
Ο «εκφραστικός λόγος» των κειμένων της Α΄ Γυμνασίου και εν μέρει της Β΄ Γυμνασίου, στον οποίο βαρύνουσα θέση έχει η υποκειμενικότητα του πομπού (προσωπικές επιστολές, ημερολόγια, έκφραση προσωπικών σκέψεων κ.λπ.) δίνει στη Γ΄ Γυμνασίου τη θέση του στην «αντικειμενικότητα», με κείμενα πειθούς (επιχειρηματολογία) και πληροφοριακά κείμενα (περιγραφές, εξιστορήσεις, επεξηγηματικά, ερμηνευτικά, πραγματολογικά κείμενα), στα οποία χρησιμοποιείται ευρέως το γ΄ πρόσωπο και η απρόσωπη σύνταξη.
Τα κειμενικά είδη που προσφέρονται κατά γένη λόγου στο υπάρχον υλικό στον γραπτό και προφορικό λόγο είναι τα εξής:
| Περιγραφικά | Αφηγηματικά | Επιχειρηματολογικά |
| Ταξιδιωτικός οδηγός | Ιστορικές – ρεαλιστικές αφηγήσεις (μη λογοτεχνικές) | Επίσημες επιστολές προς
δημόσιους οργανισμούς και κοινωνικούς φορείς. |
| Περιγραφή στον διαφημιστικό
λόγο |
Ειδησεογραφικές ανταποκρίσεις | Γελοιογραφία |
| Περιγραφή κοινωνικού φαινομένου | Δραματοποιημένη αφήγηση | Δημοσιογραφικά κείμενα
(Άρθρο, χρονογράφημα, γελοιογραφίες) |
| Περιγραφή κοινόχρηστων
χώρων/δρόμων |
Αφίσα – Σλόγκαν –Συνθηματικός
λόγος |
|
| Περιγραφή προσώπου | Διάλογος – Αυθόρμητος λόγος | |
| Περιγραφή με δημιουργικές
συνθέσεις (κολλάζ) – Αφίσες |
Προσχεδιασμένος προτρεπτικός
λόγος (ομιλία, εισήγηση) |
|
| Περιγραφή με πολυτροπικά –
πολυμεσικά κείμενα |
Επιχείρημα στον διαφημιστικό
λόγο |
Στο κειμενικό ρεπερτόριο της Γ΄ Γυμνασίου περιλαμβάνονται, επίσης, κείμενα που ανήκουν στον αναφορικό λόγο και αφορούν ορισμούς εννοιών, παρουσίαση ερευνητικών δεδομένων, ερμηνεία κοινωνικών φαινομένων, άρθρα ερμηνευτικής δημοσιογραφίας, τα οποία δεν μπορούν να ενταχθούν σε μια μόνο από τις παραπάνω κατηγορίες.
Γ1. Δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου
Για τις δεξιότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου και τις σχετικές δραστηριότητες ισχύουν όσα αναφέρονται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους. Τονίζεται και εδώ η ανάγκη να εμπλουτιστούν οι δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου προς την κατεύθυνση της κατανόησης του επικοινωνιακού πλαισίου, δηλαδή στην αναγνώριση του κειμενικού είδους και των επικοινωνιακών συνθηκών των κειμένων (πομπός, μήνυμα, δέκτης κ.ά.) και στην αναγνώριση της λειτουργίας των γραμματικοσυντακτικών δομών στη συγκρότηση του νοήματος των κειμένων.
Γ2. Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου
Όσον αφορά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου συνιστάται οι μαθητές/-τριες να έχουν την ευκαιρία στη διάρκεια της χρονιάς να δοκιμαστούν στην αφήγηση, περιγραφή και επιχειρηματολογία μέσα από ένα ευρύ ρεπερτόριο δραστηριοτήτων παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου, όπως περιγράφεται στο εισαγωγικό σημείωμα του γενικού μέρους.
Τα γραπτά κείμενα που παράγονται από τους/τις μαθητές/-τριες στο σχολείο συνιστάται να είναι πέντε (05) κατά τη διάρκεια του έτους, να είναι ενταγμένα σε επικοινωνιακό πλαίσιο και να ορίζεται η έκταση τους (αριθμός λέξεων) και να ανήκουν σε αντίστοιχο αριθμό διαφορετικών κειμενικών ειδών. Οι εργασίες τους στο σπίτι χρειάζεται να είναι συχνές και να βασίζονται στα θέματα και τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν. Μετά τη συγγραφή είναι απαραίτητο να αφιερώνεται ικανός διδακτικός χρόνος για ανατροφοδότησή τους.
Γ3. Οι ερευνητικές εργασίες
Ιδιαίτερα οι μαθητές/-τριες της Γ΄ Γυμνασίου προτείνεται να ασκηθούν στη σύνταξη ερευνητικών εργασιών (Βλ. Βιβλίο Μαθητή, σσ. 22-23). Με τη σύνταξη τέτοιων εργασιών ενεργοποιούνται και ασκούνται τόσο στο επίπεδο της κατανόησης των κειμένων όσο και στο επίπεδο της παραγωγής πρωτότυπου προφορικού και γραπτού λόγου. Είναι σημαντικό να νιώσουν ότι δεν επαναλαμβάνουν παρόμοιες δραστηριότητες σαν αυτές των προηγουμένων τάξεων, αλλά ότι αξιοποιούν προηγούμενες γνώσεις και δεξιότητες για να προσεγγίσουν θέματα που τους ενδιαφέρουν και να διατυπώσουν τις δικές τους σκέψεις, προτάσεις κ.λπ.
Δ. Αξιοποίηση γραμματικών φαινομένων
Οι μαθητές/-τριες, προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται ως ομιλητές/-τριες και συγγραφείς σε κυρίαρχες πρακτικές λόγου, πρέπει να ενθαρρυνθούν στη χρήση του υποτακτικού λόγου (χρήση ονοματικών, επιρρηματικών και αναφορικών προτάσεων − στη χρήση των τελευταίων δυσκολεύονται ιδιαίτερα). Η διδακτική προσέγγιση των παραπάνω φαινομένων προτείνεται να συνδυαστεί με τη διδασκαλία των σημείων στίξης, που έχουν ιδιαίτερη σημασία στην άρθρωση επαυξημένου λόγου.
Προτείνεται να αξιοποιηθούν από το Βιβλίο Μαθητή δραστηριότητες με τις οποίες οι μαθητές/-τριες μπορούν να συνειδητοποιήσουν τη λειτουργική χρήση των γλωσσικών φαινομένων. Παραδειγματικά εδώ αναφέρονται:
α. για την παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων δραστηριότητες από το Βιβλίο Μαθητή: Ακούω και μιλώ σ. 14, Διαβάζω και γράφω σ. 18, Ακούω και μιλώ σ. 19, Διαβάζω και γράφω, σ. 33,
β. για τον ευθύ και πλάγιο λόγο από το Βιβλίο Μαθητή, Διαβάζω και γράφω 3 και 4, από το Τετράδιο Εργασιών, κείμενο 5, σσ. 31-32.
Επίσης, προτείνεται η αξιοποίηση των ονοματικών προτάσεων στον πλάγιο λόγο για τη διδασκαλία της περίληψης. Οι μαθητές/-τριες καλούνται να χρησιμοποιήσουν κατάλληλα ρήματα με τα οποία να δηλώνονται οι λεκτικές πράξεις και το περιεχόμενο του κειμένου με συνοπτικό τρόπο (βλ. Βιβλίο Μαθητή, «Διαβάζω και γράφω» σ. 56 και ενδεικτικά διδακτικά παραδείγματα). Με αυτόν τον τρόπο η διδασκαλία της περίληψης (8η Ενότητα) μπορεί να συν-διδαχθεί με τις ονοματικές προτάσεις και να βοηθήσει τους/τις μαθητές/-τριες σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση του κειμένου, ώστε να αντιλαμβάνονται όχι μόνο το περιεχόμενο αλλά και τη λογική οργάνωση του κειμένου.
Η αξιοποίηση των παραπάνω φαινομένων μπορεί να διατρέχει όλες τις ενότητες με διαφοροποιημένη έμφαση κατά ενότητα και σύμφωνα με τις αδυναμίες των μαθητών/-τριών. Σε κάθε περίπτωση η περιγραφική προσέγγιση του τρόπου σύνδεσης των προτάσεων και του συντακτικού τους ρόλου δεν είναι από μόνη της ικανή συνθήκη για να βοηθήσει τους/τις μαθητές/-τριες στην κατάκτηση επεξεργασμένου προφορικού και γραπτού λόγου.
Ενδεικτική οργάνωση της διδασκαλίας Νεοελληνική Γλώσσα
| Θεματικοί άξονες | Γένη λόγου | Δραστηριότητες κατανόησης λόγου | Δραστηριότητες παραγωγής λόγου |
| Είδη Κειμένων | |||
|
1η Ενότητα: Είμαστε όλοι ίδιοι. Είμαστε όλοι διαφορετικοί |
Περιγραφή Αφήγηση Επιχειρηματολογία | 1. Παρουσίαση (συνοπτική ή αναλυτική) του περιεχομένου κειμένων με τη αξιοποίηση του πλάγιου λόγου (βλ. άσκηση σελ. 56).
2. Προσέγγιση του περιεχομένου των κειμένων με ερωτήσεις ερμηνείας και κριτικής κατανόησης. 3. Αξιολόγηση της χρήσης της εικόνας στην αποτελεσματικότητα ενός πολυτροπικού αντιρατσιστικού μηνύματος. |
1. Επιχειρηματολογικά κείμενα (Άρθρο, δοκίμιο, ενημερωτικά φυλλάδια, ομιλία) 2. Αφίσες ηλεκτρονικές ή με κολλάζ. 3. Συνθετικές εργασίες με ερωτηματολόγιο – συνεντεύξεις και συμπεράσματα και παρουσίαση των αποτελεσμάτων (βλ. Βιβλίο Μαθητή, σελ. 54). 4. Προφορικός λόγος με τη μορφή αντιλογίας |
|
Περιγραφή κοινωνικών φαινομένων Εκθετικά κείμενα Πραγματολογικά κείμενα (στοιχεία έρευνας) Κείμενα επιχειρηματολογίας Αφίσες |
|||
| Από τη Γραμματική της Νεοελληνικής Γλώσσας: «Υποτακτική σύνδεση προτάσεων. Ονοματικές προτάσεις» (σσ. 146-148) και «Οι λεκτικές πράξεις» (σσ. 169-171) | |||
|
2η Ενότητα: Γλώσσα- Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου (θάνατος των γλωσσών, φθορά της γλώσσας, γλωσσική ηγεμονία, γλωσσική ποικιλία, πολυσημία) |
Περιγραφή Αφήγηση Επιχειρηματολογία
Περιγραφή κοινωνικού φαινομένου και ρεαλιστική αφήγηση γεγονότων Ιστορική αφήγηση Εκθετικά Ερμηνευτικά Πραγματολογικά κείμενα Επιχειρηματολογία |
Πέρα από την κατανόηση των κειμένων της ενότητας ή άλλων παρόμοιων κειμένων, οι μαθητές/- τριες αξίζει να ασχοληθούν ερευνητικά με τους τρόπους επικοινωνίας μεταξύ των νέων με τη χρήση νέων τεχνολογιών και να δώσουν τις δικές τους απαντήσεις στο ερώτημα για τη γλώσσα των νέων. | Μετά τη διερεύνηση του θέματος οι μαθητές/-τριες παρουσιάζουν τις απόψεις τους στην ολομέλεια και διαλέγονται στο πλαίσιο οργανωμένης συζήτησης.
(Σημ.: Καλό είναι ο διάλογος να μην ταυτίζεται με την αντιλογία). |
|
3η Ενότητα: Ελλάδα – Ευρώπη – Κόσμος |
Περιγραφή Επιχειρηματολογία |
Πολυτροπικά κείμενα Αφίσες
Περιγραφές χώρου Άρθρα γνώμης Ομιλία |
|
| Ταξιδιωτικά κείμενα Περιγραφές αντικειμενικές και υποκειμενικές Περιγραφή στον διαφημιστικό λόγο Ερμηνευτικά κείμενα Διαφημιστική αφίσα
Γελοιογραφίες |
Ταξιδιωτικές εντυπώσεις Περιηγητικά κείμενα | ||
|
4η Ενότητα: Πόλεμος και Ειρήνη |
Αφήγηση Επιχειρηματολογία | 1. Ακρόαση
προσωπικών μαρτυριών. 2. Παρουσίαση (συνοπτική ή αναλυτική) προφορική αυτού που άκουσαν. 3. Γραπτές συνοπτικές παρουσιάσεις των αφηγήσεων. 4. Δραστηριότητες σύμφωνα με την προτεινόμενη τυπολογία. |
1. Ειδησεογραφικές πολεμικές ανταποκρίσεις
2. Αντιπολεμική επιχειρηματολογία με μορφή άρθρων, αφίσας, σκίτσων, γελοιογραφίας. (βλ. Βιβλίο Μαθητή, Διαβάζω και γράφω, σελ. 103 ασκ. 2 και 3) 3. Διττός λόγος (βλ. Βιβλίο Μαθητή, σελ. 102). |
| Ημερολόγια, απομνημονεύματα, προσωπικές μαρτυρίες. Συνεντεύξεις Ρεαλιστική αφήγηση γεγονότων
Ιστορική αφήγηση Ειδησεογραφική ανταπόκριση Ερμηνευτικά κείμενα Γελοιογραφίες |
|
Επιχειρηματολογία15 Επιστολή Άρθρο Πολυτροπικό κείμενο Αφίσα |
Τα κείμενα της ενότητας προσφέρονται για κριτική προσέγγιση και αμφισβήτηση. | Πέρα από άλλες δραστηριότητες στη συγκεκριμένη ενότητα ας δοθεί έμφαση στη λειτουργία της υπόθεσης. | |
|
5η Ενότητα: Ενεργοί πολίτες για την υπεράσπιση οικουμενικών αξιών |
Για παράδειγμα, στο κείμενο 1 της ενότητας κρίσιμο είναι το ερώτημα: «Ποιος ωφελείται και ποιος ζημιώνεται από το συγκεκριμένο κείμενο;». Στη συνέχεια οι μαθητές/-τριες μπορούν να πάρουν θέση και να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό τους για τον ενεργό πολίτη. | Τόσο στο επίπεδο της παραγωγής προφορικού λόγου όσο και του γραπτού, μπορούν να ασχοληθούν με το ερώτημα «Τι θα γινόταν, αν οι πολίτες ήταν ενεργοί» ή «Τι θα γίνει, αν…» ή «Τι θα γίνεται, αν…» ή «Τι μπορεί να γίνει, αν..» . Στο τέλος, μπορούν να εκτιμήσουν το διαφορετικό ύφος που σε κάθε περίπτωση διαμορφώνεται.
Επίσης, οι μαθητές/- τριες μπορούν να δουν τη χρήση του υποθετικού λόγου δε διαφορετικούς τύπους κειμένων, διαφήμιση, ομιλίες, κ.λπ. |
|
| Από τη Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αξιοποιούνται οι σσ. 148-153 «Επιρρηματικές και αναφορικές προτάσεις». | |||